Eştanı (komorbidite), iki veya daha fazla hastalığın belirli bir zaman dilimde birlikte bulunmasıdır. Eştanı konusuna ilgi artışı, genellikle psikiyatrik rahatsızlıkların tek başına görülmemesi, başka hastalıkların eşlik etmesi ve bunun da tedavi sürecini karmaşıklaştırması ve günlük uygulamada tanı koymayı zorlaştırmasıyla başlamıştır.
Kavramı daha da zorlaştırıcı hale getiren iki hastalığın etkileşim sürecidir. Birinin diğerinin sonucu olarak mı, ek olarak mı yoksa tesadüfen mi oluştuğunu belirlemek genellikle zor olmaktadır. Örneğin, hem uyuşturucu bağımlılığı olan hem de depresyon yaşayan bir kişide kullandığı maddelerin mi bu depresif semptomları yarattığı yoksa yaşamış olduğu depresyona bağlı mı uyuşturucu kullanımına yöneldiği belirsizdir.
Yapılan çalışmalar eşlik eden tanıların hastalığın belirti örüntüsünü değiştirerek tanınmasını güçleştirip, semptomların şiddetini, prognozu ve tedaviye yanıtı etkileyebildiğini göstermektedir. Terapi esnasında hangilerinin öncelikli olarak ele alınacağı, hangilerine odaklanılacağı önem gerektiren bir başka mevzudur. Bu durumlarda örneğin, kişilik bozukluklarına eşlik eden eksen I bozuklukları olduğunda genellikle önce bunların tedavisi sağlanmakta, daha sonra kişilik örüntülerine değinilmektedir. Çünkü bunların değişimi daha zor olmaktadır. Madde bağımlılığı ya da hayatı tehdit eden intihar düşüncelerinin eşlik ettiği semptomların varlığı durumlarında öncelik bunların tedavisine verilmektedir. Kimi zamansa eşlik eden tanılardan hangilerinin önce ele alınacağını danışan belirlemektedir; hayatında en fazla sıkıntıya yol açan konulara ilk olarak odaklanılmaktadır.
Her hastalık için değişik komorbidite oranları bulunmaktadır. Örneğin, OKB’nin major depresyon ve anksiyete bozuklukları ile birlikte bulunma oranı çok sıktır. Yapılmış bir çalışmada, OKB’ye komorbid bozuklukların görülme sıklığı şu şekilde sıralanmıştır: Major depresyon (% 67), basit fobi (%22), sosyal fobi (%18) (Bayar & Yavuz, 2008). Öte yandan, bir başka araştırmada panik bozukluğu ile en sık komorbid bozukluklar; literatürle uyumlu olarak depresyon (% 24.5) ve somatizasyon bozukluğu (% 22.5) olarak saptanmıştır (Konkan ve diğerleri, 2003). Birçok çalışmada ise erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun bipolar bozukluk ile olan bağlantıları gösterilmiştir (Gül & Öncü, 2018). Şizofreniye eşlik eden birçok kişilik bozukluğu olduğu da bilinen başka bir örnektir. En sık görülen kişilik bozuklukları paranoid, obsesif-kompulsif ve kaçıngan olarak belirlenmiştir (Karslıoğlu ve diğerleri, 2012).
Kaynaklar
Gül, H., & Öncü, B. (2018), Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Sık Görülen Komorbid Durum ve Hastalıklar, Ortak Genetik Etkenler, Nörodavranış Bilimleri Dergisi, 5(3): 177-183
Karslıoğlu, H., Ulusoy Kaymak, S., Soygür, H., Manisalı Erkek, B., Koçbıyık, S., Açıkel., C., Özalp., E., & Şahin, E. (2012) Şizofreniye Eşlik Eden Kişilik Bozuklukları: 75 Hastadan Oluşan Bir Örneklemin Analizi, Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 22:1, 59-70
Konkan, R, Yalçınkaya, S., Erkıran, M., & Erkmen, H. (2003), Panik Bozukluğu ve Komorbid Tanılar, Düşünen Adam, 16(4): 219-222 Yazıcı, O. (2001), Depresif Bozukluklarda Eştanı (Komorbidite), Psikiyatri Dünyası; 5:89-96