Duygudurum; kişiye belirli bir zaman hakim olan, uzun süreli devamlılık sergileyen bir hissediş tonudur. Kişinin kendisini nasıl hissettiğine dair öznel ifadelerinden anlaşılmaktadır. Kişinin duygularını sözel olarak ifadesinin yanı sıra genel tavrı ve spontane konuşmalarından da çıkarılabilir.
Duygudurumun (Mood) Niteliği / Tipi
Duygudurumun niteliği; kişinin kendi bildirdiği emosyonel durumudur. DSM-V’te aşağıdakiler patolojik duygu durum tipleri olarak ele alınır:
- Deprese
- Öforik
- Kızgın / İrritabl
- Anksiyeteli
1. Depresif Duygudurum: Kişinin kendisini daha az enerjik, daha az umutlu ve her zamankinden daha az yeterli hissettiği zaman ortaya çıkar. Bu durum çok sayıda başka nitelik ile de ifade edilebilir: hüzün, keder, üzüntü, mutsuzluk, elem, tasa, gam, dert, sıkıntı, kasvet, değersizlik, suçluluk, çökkünlük vb. Daha şiddetli biçimlerinde de kişi kendini duygusuzlaşmış hissedebilir. Bu duygudurum majör depresyon, distimi, depresif duygu durumlu uyum bozukluğu gibi rahatsızlıklarda ayırıcı tanı olmaktadır. Bu moodda iken kişide sıklıkla aşağıdaki değişiklikler seyreder:
- Görünüm: Kendine bakmada azalma, çatık kaşlar, ağlamaklı yüz
- Davranış: Spontan hareketlerde azalma, durgunluk, dalgınlık
- Konuşma: Yumuşak, kısık tonla ve az
- Affekt: Sınırlı aralık, değişken yoğunluk
- Düşünce İçeriği: Hastalıklı, kötümser, olumsuz
- Azalmış bilişsel işlevsellik
2. Öforik (Yükselmiş) Duygudurum: Kişi kendini enerjik, neşeli, sevinçli hissettiğinde söz konusudur. Kişilerin kendilerini sadece ‘iyi’ hissetmelerinden çok daha fazlasıdır. Yaşanan olaylar ve gerçeklikle uyumlu olmayan, abartılı şekilde kendini iyi hissetme halidir. Kişi nesnel koşullara uymayan şekilde kendini ‘yüksek’ hissetmektedir. Bu durumu ifade etmek için halk arasında “coşmuş”, “uçmuş”, “yükselmiş”, “bulutların üstünde” gibi terimler kullanılır. Depresif kişilerin var olan duygudurumlarından kurtulmak için çare aramalarının aksine öforik durumdaki kişiler kendilerini ve işlevselliklerini çok yukarıda hissettikleri için yardım veya tıbbi bakıma ihtiyaç duymaz. Bu durum mani/hipomani, demans ve deliryum, şizofreni veya madde kullanımında ortaya çıkabilir. Dereceleri ile çeşitlendirilebilir. Kimi zaman sadece sevinç ve neşe ile tanımlanır, kimi zamansa kişinin kendi grandiyözitesine (aşırı büyüklenme) dair sanrılarının eşlik ettiği ve hareketlerinde yoğun bir artışın görüldüğü durumlar yaşanır. En uç boyutlarında ise kişide yoğun bir kendinden geçme durumu yaşanır.
3.Kızgınlık / İrritabl Duygudurum: Bu mooddaki kişiler kolaylıkla kızabilir ve öfke eşikleri çok düşüktür. Kolaylıkla parlama, çabuk tepki vermeyi içerir. Halk içerisinde “kızgın”, “keskin”, “ters”, “huysuz”, “öfkeli, “sinirli” “çabuk parlayan” gibi terimlerle tanımlanır. İrritabilite mani ve hipomanide görülen duygudurumlarından biri olmakta ve onları karakterize etmektedir. Ancak bunun dışında narsistik bozukluk, borderline, histriyonik bozukluk ve antisosyal bozukluğun oluşturduğu B kümesi kişilik bozukluklarında, madde kullanımı, deliryum ve demansta da görülebilir.
4.Anksiyöz Mood: Gerginliğin somatik belirtilerinin eşliğinde gelecekte olabilecek kötü şeyler ya da tehlike ile ilgili endişeli bir beklenti içerisinde olma halidir. Beklenen tehlike odağı iç veya dış kaynaklı olabilir. Kaygı sürekli olduğunda veya kişinin sosyal veya uğraşsal işlevselliğini etkileyecek düzeye ulaştığında patolojik kabul edilmektedir. Bu duygudurumundaki kişiler endişeli, gergin, korkulu, kaygılı, huzursuz, sıkıntılı olarak tanımlanabilir. Genellikle;
- Özgül fobilerde
- Sosyal fobide
- Yaygın anksiyete bozukluğunda
- Obsesif Kompulsif bozuklukta
- Travma sonrası stres bozukluğunda
- Panik bozukluğunda
- Agorafobide görülmektedir.
Kaynak
Karapınar, İ. (2018). Genç Psikiyatristin El Kitabı, İstanbul: Psikonet Yayınları