Bilişsel Psikoloji

50li yıllara kadar psikolojide hakim olan düşünce modeli davranışçı yaklaşımdı. Ardından , 1950’li ve 1970li yıllar arası işlem modelleri ve araştırma yöntemlerinin kullanıldığı zaman dilimi “Bilişsel devrim” olarak anılmaya başladı. Bilissel psikoloji insanın bilgiyi nasil işledigi ve nasil koruduguna yogunlasan bir yaklasim olmustur. Bireyin zihinsel süreçlerininde incelenebilirligini savunarak takip eden 20 yil suresinde; dikkat ,bellek , problem cozme , algi , zeka, karar verme ve dil isleme gibi konulara yonelmislerdir. Ayni zamanda, zihinsel sureclerin doğrudan gözlenmese de, davranışlar yoluyla anlasilabilir ve taninabilir oldugunu savunmuslardir.

DIKKAT

Dikkat, bireyin cevresindeki bilgiyi nasil isledigi ile ilgilidir. Kendinizi bir cafede kitap okurken hayal edin. Elinizde kitabin verdigi agirlik hissi , yan masada sohbet eden insanlarin konusmalari, arkada calan muzigin sesi,pencerenin disinda yoldan gelen araba sesleri ve sizin zihninizi kurcalan eski anilar… Kisi, birden fazla hissi ayni anda yasarken, tek bir seye nasil dikkatini odaklamaktadir? Dikkatin dort cesiti vardir bunlar;

Odaklanmis dikkat: Kisa vadeli, gorme, duyma veya dokunmaya karsi verdigimiz tepkilerdir. Ornegin, café otururken biri yanlislikla omzunuza dokundugunda , birkac saniye ona odaklanirsiniz ve durumu anlamaya calisirsiniz , ardindan yaptiginiz ise geri donersiniz.
Surekli dikkat :Belirli bir zaman diliminde, devamli ve tekrarli bir isle ilgilenildiginde sonuc alabilmek icin olusan dikkattır. Kisi, dikkatini kaybederse eger sonuca ulasamamis ve isi yarida birakmis olur. Ornegin, utu yaparken kisi surekli bir dikkat sergiler ve is bitimine kadar bunu devam ettirır.

Bolunmus dikkat : Ayni anda birden cok fazla uyariciya dikkatini vermektir. Ornegin, Televizyon seyrederken veya araba kullanirken bir yandan da telefonda konusmak.
Secici dikkat : Cevrede birden fazla his olusturan uyaricilara karsi bır filter yapildigini dusunun ve sadece belirli uyaricilaara dikkatinizi verdiginizi. Ornegin, bir dogum gunu partisindesiniz, cok yuksek sesli muzik olmasina ragmen arkadasinizla sohbet etmeyi secici dikkat ile surdurebilirsiniz.

Dikkatsiz Korluk ve Gorunmez Goril Testi

Dikkatsiz korluk, kisinin onunde duran bir uyariciyi fark edemedigi zaman “korluk” olaran adlandirilan durumdur. Bu durum evrimseldir, kisi dogasi geregi her uyariciyi hem fiziksel olarak hemde zihinsel olarak fark edemeyebilir. Dikkatsiz korluk ornegini litareturde bize en iyi anlatan deney “ Gorunmez Goril” testidir.

Bir denek gruba , kisa bir video izletilmistir ve videoda iki grup arasindaki paslasmayi saymalari istenmistir. Videoda, bir beyaz tisortlu birde siyah tisortlu olmak uzere iki grup vardir. Iki grup aralarinda basketbol topu ile paslasmaktadirlar ve goril kostumunde biri kisilerin arasinda yururken, top gogusune vuruyor ardindan ekrandan cikiyor. Video bittiginde, denek grubuna anormal bir sey group gormedikleri sorulmustur. Deneklerin %50 ‘ sinin gorili gormedigi sonucuna ulasilmistir. Cogu uygulamada da neredeyse ayni sonuclar elde edilmistir. Bu deney ile algi ve goruntu iliskisinde dikkatin onemli bir rol oynadigi gorulmustur.

PROBLEM COZME

Gunluk yasamimizda karsilastigimiz problemler bilissel psikoloji kuraminda zorluk veya belirsizlik iceren sorun olarak gorulur. Bilissel pskoloji, boyle sorunlar ile karsilastigimizda problem cozme asamasinda olusan zihinsel sureclerin icerisinde kesif ve analizin yer aldigini savunmuslardir. Araştırmacılar, problem çözmenin en iyi yolunun belirli adımlarla ilerlemek olduğunu söylemişlerdir. Bu adımlar ;

Problemi belirle: Ilk adim olan problem belirleme sonuca ulasmak icin basit ama en onemli adimdir. Bu asamada problemin varligini ve kaynagini kabul etmedir.
Problem tanimla ve sinirlarini belirle: Bu asamaya problemin varligi kabul edildikten sonra gelinir ve hedef tam olarak ne oldugunu belirlemek ve netlestirmektir.
Bir cozum stratejisi gelistir : Yasanilan durum,olay ve kisinin ozel tercihlerine gore degisiklik gosterir.

Problem hakkindaki bilgiyi duzenle: Kisi cozum uretmek ve uygulamak icin bilgi toplama ve duzenlemeye ihtiyaci vardir . Bu asamada ulasabildigi her bilgi toplanir, ve duzenlenir
Ihtiyac Duyulan Fiziksel ve zihinsel kaynaklari tahsis et ve kullan : Yasanilan problemin kaynagina gore degisiklik gosterilen bazi ihtiyaclar vardir. Ornegin, para ve zaman gibi.
Ilerlemeyi Kontrol et: Problem cozme dongusunde ilerleme saglanmasina ragmen herhangi bir sonuca varilmiyor ve degisim gerceklesmiyor ise farkli stratejiler icin mevcut kullanilan stratejilerin gozden gecirilmesi gerekmektedir.
Sonuclarin dogruluk derecesini gozden gecir: Son asamada, problem cozme de en iyi sonuca ulaslip ulasilmadigi gozden gecirilir. Belirli bir sure zarfinda veya “aninda” yapilabilir.

BELLEK

Bilissel psikolojide bilgiyi elde etmek , depolamak , korumak ve kullanabilmek icin kullanilan surecler bellek olarak ifade edilir.

Yeni bir bellek olusturabilmek icin bilgi ilk asamada kodlama ardindan depolama ve erisim sureclerinden gecmelidir. Kodlama ile bilgi kullanilabilir hale gelirken , depolama sureci ile sonra kullanilmak uzere saklanir.Ihtiyac duyuldugu surede, depolanmis bellek bilinc duzeyine ulasir. Bellek olusumu uc ayri evrede gerceklesir ve bunlar sirasiyla;

Duyusal Bellek:Ilk evre olan duyusal bellekte kisa sureli depolama sureci vardir. Cevremizd olup biten herseyi birer kopya gibi toplayan depo gibidir. Icerisinde bilgi , goruntu , duyma veya koklama gibi bircok duyusal bilgi barindirmaktadir.
Kisa Vadeli Bellek: Aktif bellek olarakta tanimlanir. 20-30 saniye kadar saklanan bilgiler, suan da zihnimizden gecen dusunceler, bilgiler ve cogunlukla duyusal anilardan olusmaktadir. Ardisik sira halinde depo edilir, hatirlanir fakat tekrar edilmedigi takdirde bir sonraki evreye tasinmaz ve cabuk unutulur.
Uzun Vadeli Bellek : Kisinin ihtiyac duydugu sure zarfinda hatirlayip kullandigi bilgilerdir. Burada bilgiler anlam ve iliskilendirmeye gore depola edilip hatirlanmaktadir. Bu sebepten bazi bilgiler kolay hatirlanirken , bazi bilgilere ulasmak cok daha zordur.